ابو علی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا مشهور به ابو علی سینا و شیخ الرئیس، متولد ۱ شهریور ۳۵۹ هجری شمسی در بخارا و در گذشته ۲ تیر ۴۱۶ در همدان، یکی از سرشناس ترین دانشمندان ایرانی جهان اسلام است.
ابن سینا معروف ترین و از اثرگذار ترین فیلسوفان و دانشمندان ایرانی است که بیش از ۴۰۰ کتاب در زمینه های گوناگون نوشته است که دو کتاب شفا و قانون از همه معروف تر است.
ابن سینا در روستای افشنه در نزدیکی بخارا متولد شد، بخشی از زندگینامه سال های ابتدایی ابن سینا را از قول خودش بشنویم:
پدرم عبدالله از مردم بلخ بود در روزگار نوح پسر منصور سامانی به بخارا درآمد. بخارا در آن عهد از شهرهای بزرگ بود. پدرم کار دیوانی پیشه کرد و در روستای خرمیثن به کار گماشته شد. به نزدیکی آن روستا، روستای افشنه بود. در آنجا پدر من، مادرم را به همسری برگزید و وی را به عقد خویش درآورد. نام مادرم ستاره بود من در ماه صفر سال ۳۷۰ از مادر زاده شدم. نام مرا حسین گذاشتند چندی بعد پدرم به بخارا نقل مکان کرد در آنجا بود که مرا به آموزگاران سپرد تا قرآن و ادب بیاموزم. دهمین سال عمر خود را به پایان می‌بردم که در قرآن و ادب تبحر پیدا کردم آنچنان که آموزگارانم از دانسته‌های من شگفتی می‌نمودند. در آن هنگام مردی به نام ابوعبدالله به بخارا آمد او از دانش‌های روزگار خود چیزهایی می‌دانست پدرم او را به خانه آورد تا شاید بتوانم از وی دانش بیشتری بیاموزم. زمانی که ناتلی به خانه ما آمد، من نزد آموزگاری به نام اسماعیل زاهد، (که از شاگردان حریربن عبدالله سجستانی بود) .فقه می‌آموختم و بهترین شاگرد او بودم و در بحث و جدل که شیوه دانشمندانِ آن زمان بود، تخصصی داشتم…
زمانی که ابن سینا 18 سال سن داشت، نوح پسر منصور سخت بیمار شد و ابن سینا برای درمان اون فراخوانده شد، پس از آن که ابن سینا نوح را درمان کرد، به عنوان پاداش اجازه یافت که در کتابخانه منصور به تحقیق بپردازد و این فرصت باعث شد تا ابن سینا به بسیاری از کتب با ارزش و کم یاب دست یابد.
ابن سینا پس از چند سال از بخارا به گرگانج خوارزم رفت و مدتی در دربار گرگانج اقامت داشت و چندین کتاب نیز در همین دوره تالیف کرد.
سپس از گرگانج به جرجان (گنبد کاووس فعلی) نقل مکان کرد پس از آن به ری سفر کرد و وارد دستگاه حکومتی آل بویه شد. پس از حمله شمس الدوله به ری ، ابن سینا به قزوین مهاجرت کرد اما در این دوران سختی های زیادی کشید، مجددا بالجبار به درگاه شمس الدوله احضار شد و تا پایان عمر شمس الدوله در دربار اون ماند. در این دوران ابن سینا درگیری های زیادی با دربار آل بویه داشت و حتی ۴ ماه نیز زندانی شد تا نهایتا در حمله علاء الدوله به همدان ابن سینا از زندان آزاد شد و به اصفهان رفت.
ابن سینا تا آخر عمر در اصفهان و در خدمت علاءالدوله بود و در بسیاری از سفرها او را همراهی می کرد، تا نهایتاً در سال ۴۲۸ در سفری به همدان مبتلا به قولنج شد و در اثر همین بیماری در گذشت.
در مورد همسر و فرزندان ابن سینا اسناد مستند و قطعی وجود ندارد.
از بین کتب متعدد ابن سینا دو کتاب شفا و قانون از شهرتی جهانی و بی بدیل برخوردارند.
الشِّفاء مهم‌ترین و جامع‌ترین اثر ابن سینا را می‌توان دائرةالمعارفی به زبان عربی، در علوم عقلی به حساب آورد که در آن چکیده آرای فلاسفه بزرگ قدیم یونان و شارحان مدرسه اسکندریه و افلاطونیان و نوافلاطونیان و… در همه علوم عقلی، اعم از منطق، طبیعیات، ریاضیات و الهیات فراهم آمده و مورد تحلیل و نقد و بررسی علمی قرار گرفته‌است.
گذر زهره و ابن سینا
۲ سیاره عطارد و زهره در مدارهایی به دور خورشید در حال چرخش هستند که نسبت به مدار زمین به خورشید نزدیک‌ترند، اما صفحه مداری که این سیارات به دور خورشید در حال چرخش‌اند با صفحه مداری که زمین به دور خورشید در حال چرخش است، دارای اختلاف زاویه اندکی است. در مورد سیاره زهره این زاویه در حدود ۴/۳ درجه است. اگر این زاویه وجود نداشت، هربار که سیاره زهره به مقارنه سفلی (موقعیتی که خورشید و سیاره زمین به ترتیب ذکر شده در یک جهت قرار گرفته باشند) می‌رسید، سیاره از دید ما ناظران زمینی از مقابل قرص خورشید عبور می‌کرد. اما این اتفاق نمی‌افتد و همان زاویه اندک بین صفحات مداری ۲ سیاره باعث می‌شود هربار زهره اندکی بالاتر یا پایین‌تر از مقابل قرص خورشید عبور می‌کند و تنها در مواقعی خاص پیش می‌آید که دقیقا مقارنه این سیاره هنگامی اتفاق بیفتد که در همان زمان سیاره هم در محل تقاطع مدار خود قرار داشته باشند. چنین حالتی ۲ بار در حدود هر ۱۲۰ سال رخ می‌دهد، به عبارت دیگر الگوی وقوع پدیده گذر زهره به این ترتیب است که از حدود ۱۲۰ سال ۲ گذر به فاصله ۸ سال از هم رخ می‌دهند و سپس باید منتظر بیش از یک قرن بعد برای تکرار این داستان ماند.
باتوجه به نادر بودن وقوع چنین پدیده‌ای، رصد و ثبت آن یکی از فعالیت‌های مهم و جالب توجه در تاریخ ستاره‌شناسی به شمار می‌رود. آخرین بار گذر زهره در سال ۲۰۰۴ رخ داد که در ایران هم قابل رویت بود و باردیگر در سال ۲۰۱۲ رخ می‌دهد، اما پیش از آن و آخرین باری که مردم توانسته بودند گذر زهره را ببینند، در زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه در ایران بود.
باتوجه به این‌که قرص سیاره زهره قطر ظاهری اندکی دارد و در آستانه توان تشخیص چشم غیرمسلح قرار دارد و همچنین شدت نور بالای خورشید در مقایسه با لکه کوچک سیاهرنگی که سیاره زهره می‌سازد باعث شده امکان رویت آن پیش از زمان ابداع تلسکوپ‌ها مورد بحث و چالش جدی پژوهشگران تاریخ علم باشد. براساس تاریخ رسمی گذر زهره، کسی که برای نخستین بار این پدیده را رصد کرد، جرمیا هورکس انگلیسی بود. او سال ۱۶۳۹ میلادی و اندکی پیش از آن که گذر زهره رخ دهد، با مرور محاسبات کپلر متوجه شد او در پیش‌بینی وقوع زمان گذر بعدی دچار اشتباه شده، و برخلاف پیش‌بینی کپلر، گرفت تنها چند هفته بعد رخ خواهد داد. او تلسکوپ کوچکی را در طبقه بالای کلیسایی نزدیک محل سکونتش نصب کرد و با کمک آن توانست زمان تعیین شده گذر سیاره زهره از مقابل قرص خورشید را رصد کند اما آیا او اولین کسی بود که به چنین موفقیتی دست یافت؟
در تاریخ نجوم اسلامی، گزارش‌هایی از منجمان مختلف درباره رصد و ثبت این پدیده وجود دارد. بررسی تطبیقی بسیاری از این گزارش‌ها با دیگر واقعیت‌ها نشان از اشتباه گزارش دهندگان دارد اما گزارشی که ابن‌سینا درباره این پدیده دارد بسیار متفاوت و قابل توجه است و اگر قابل اثبات نباشد، قابل رد کردن هم نیست.
ابن‌سینا در فصل هیات کتاب شفای خود به نجوم می‌پردازد و در خلال یکی از بحث‌های خود به بحثی قدیمی اشاره می‌کند که در آن درباره جایگاه فلک زهره و عطارد بحث شده است. ابن‌سینا در دفاع از نظر گروهی از این افراد استدلال می‌کند که فلک زهره باید میان فلک خورشید و زمین قرار داشته باشد و سپس در پاسخ به نظر مخالفانی که معتقد بودند در صورت این ادعا باید به طور منظم شاهد گذر زهره از مقابل قرص خورشید باشیم می‌نویسد دلیل بر این امر وجود ندارد چرا که اگر این دو فلک زاویه‌ای با هم داشته باشند این رویداد هر بار تکرار نخواهد شد و در مواقع خاصی رخ خواهد داد ضمن آن که من زهره را چون قطره سیاهی در مقابل قرص خورشید دیده‌ام.
این ادعا شاید به تنهایی هیچ چیز را اثبات نکند اما زمانی که تاریخ گذرهای زهره را مرور می‌کنیم متوجه می‌شویم که ۵ سال پیش از وفات ابن‌سینا گذر زهره در ایران و هنگام غروب رخ داده یعنی در ۳۰ ماه می ۱۰۳۲ میلادی. این گذر از نیمه غربی ایران قابل رویت بوده و با توجه به این که زمان آن نزدیک غروب بوده امکان رویت این پدیده بدون هیچ ابراز اپتیکی وجود داشته است. جمع شدن این واقعیت در کنار دقت علمی ابن‌سینا و از سوی دیگر، این واقعیت که او بخش هیات شفا را در آخرین سال‌های عمرش نگاشته و در آن سال‌ها در نیمه غربی ایران حضور داشته، این احتمال را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. به این ترتیب، شاید نخستین بار در تاریخ، این ابن‌سینا بوده که شاهد و ثبت‌کننده پدیده گذر زهره بوده و این اتفاق تا ۱۰۰۰ سال بعد که جرمیا هورکس آن را تکرار کرد، بی‌رقیب بوده است.
ابن سینا و نواختر ۱۰۰۶ میلادی
ابرنواختر ۱۰۰۶ میلادی یکی از درخشان ترین نواخترهایی بوده که تاکنون مشاهده شده است و تخمین زده می شود که قدر ظاهری این نواختر به ۷٫۵- رسیده بوده است! این نواختر که در فاصله ۷۲۰۰ سال نوری از ما قرار گرفته است توسط دانشمندان چین، مصر، عراق، ژاپن، سویس و آمریکای شمالی دیده شده بود. و ابن سینا نیز تنها دانشمند ایرانی بوده که به این انفجار ستاره ای اشاره کرده است.
بخشی از متن کتاب شفا ابن سینا که به گزارش این نواختر پرداخته به شرح زیر است:
از این رو پیش می‌آید که اشتعال و التهاب مدت (زیادی) باقی بماند، یا به شکل طرۀ گیسو یا با دنباله، اغلب در شمال، اما گاهی هم در جنوب، یا به شکل ستارهای بین ستارگان ـ مانند یکی که در سال ۳۹۷ ق پدیدار شد. این [پدیده]، نزدیک سه ماه باقی ماند، کمنور و کمنورتر شد تا ناپدید شد؛ در آغاز به تاریکی و سبز شدن گرایید، بعد شروع به پرتاب مداوم جرقه کرد، و بعد بیشتر و بیشتر سفید شد و سپس کمنورتر و ناپدید شد. این [پدیده]، میتواند به شکل ریش یا حیوانی شاخدار یا اشکال دیگر هم باشد.
شرح کامل این گزارش در مقاله ای توسط: نویهویزر،اگرت و کونیچ منتشر شده که از اینجا می توانید اصل مقاله را دانلود کنید و ترجمه آن را از پویان رضوانی در وبگاه زیر ملاحظه کنید.
متن گزارش ابن سینا در کتاب شفا
تصویر تلسکوپ فضایی چاندرا از نواختر ۱۰۰۶
مقاله گزارش ثبت نواختر از ابن سینا
اصل مقاله گزارش ابن‌سینا از ابرنواختر ۱۰۰۶ میلادی
ترجمه فارسی مقاله در وبسایت جامعه خبری تحلیلی الف
اطلاعات تمکیلی در خصوص نواختر ۱۰۰۶ میلادی
تمبرهای ابن سینا
انتشار تمبر یکی از روش های متداول برای گسترش فرهنگ است، تا کنون کشورهای زیر به مناسبت های مختلف اقدام به انتشار تمبر با تصویر ابن سینا کرده اند و از این راه خدمات این دانشمند شهیر را گرامی داشته اند:
دبی- کومور – مالی – تونس – الجزیره- شوروی- مصر – لهستان – لیبی – کویت – آلمان – ایران –اردن – پاکستان – تاجیکستان- فرانسه – ترکیه – مجارستان – سوریه- سومالی – قطر- یمن – افغانستان- لبنان- پرتقال – چاد
کشورهایی که با هدف گرامیداشت ابن سینا تمبر منتشر کرده اند
تمبر ابن سینا/ پرتقال
تمبر ابن سینا/ آلمان
تمبر ابن سینا/ کویت
تمبر ابن سینا/ شوروی
تمبر ابن سینا/ ایران
ابن سینا و اسکناس ها
همچین تا کنون بر روی اسکناس ۱۰ ریالی کشورمان نماد آرامگاه ابن سینا نقش بسته بود و هم اکنون نیز تصویر ابن سینا زینت بخش اسکناس ۲۰ سامانی تاجیکستان است.
مقبره ابن سینا بر اسکناس ۱۰ ریالی ایران
ابن سینا بر اسکناس ۲۰ سامانی تاجیکستان
ابن سینا بر سطح ماه
یک دهانه اصلی و ۳ دهانه فرعی نیز بر سطح ماه به نام ابن سینا نامگذاری شده است. که مشخصات آنها و تصویرشان را در زیر مشاهده می کنید:
دهانه این سینا بر سطح ماه
دهانه این سینا بر سطح ماه
جایزه ابن سینا / آلمان
بنیاد عام المنفعه «آویسناپرایز» نیز در آلمان هر ساله جایزه ابن سینا را به افراد یا سازمان هایی که در راه تفاهم فرهنگی ملت ها کوشیده اند تا سقف یک صد هزار یورو اهدا می کند.
بنیاد جایزه ابن سینا در آلمان
چهارطاقی دانشمندان ایرانی
چهارطاقی دانشمندان ایرانی؛ ساختمانی-مجسمه‌ای، به شکل چهارتاقی که ترکیبی از سبک‌های معماری و تزئینات هخامنشی است که در آن مجسمه‌هایی از چهار فیلسوف ایرانی خیام، ابوریحان بیرونی، محمد زکریا رازی و ابوعلی سینا قرار دارد.
دولت جمهوری اسلامی ایران به ریاست محمود احمدی‌نژاد، در ۱۵خرداد ۱۳۸۸به عنوان نشانی از پیشرفت علمی صلح‌آمیز این ساختمان را به دفتر سازمان ملل متحد در وین هدیه داد؛ که این بنا هم‌اکنون در محوطه آن در سمت راست ورودی اصلی آن قرار داده شده‌است.
چهارطاقی دانشمندان ایرانی
این سینا و گوگل
روز ۱ شهریور به مناسبت زادروز ابن سینا در ایران روز پزشک نامگذاری شده است.
تغییر لوگوی گوگل به مناسبت زادروز ابن سینا
حذف تصویر ابن سینا از دفترچه بیمه
تغییر صفحه جلد نخست دفترچه های بیمه تامین اجتماعی ایران که چندی پیش اعتراضات بسیاری را در کشور در پی داشت که البته پس از اعتراضات زیاد مجددا دفترچه ها به طرح قبلی بازگشته است:
حذف تصویر ابن سینا از دفترچه بیمه
اکنون اندکی عمیق تر به این دانشمند بیاندیشیم.. چقدر او را می شناسیم؟ آیا واقعا استحقاق این را داریم به به اون افتخار کنیم؟
اگر بله پس چرا کتاب شفا به صورت لاتین پیدا می شود اما در سایت های فارسی به سختی می توانید آن را پیدا کنید؟
اگر بله پس چرا در صفحه انگلیسی ویکی پدیا به نخستین رصد زهره توسط ابن سینا اشاره شده اما در نسخه فارسی هیچ صحبتی از آن به میان نیامده است؟
به خوبی به یاد دارم که در گذر زهره سال ۱۳۹۱ به سختی می توانستم فردی را پیدا کنم که کتاب شفا ابن سینا را خوانده باشد، این ضعف به خصوص در بین علما و اهل حوزه کشورمان قابل تامل است، چرا نباید افراد زیادی باشند که بر کتاب شفا ابن سینا مسلط باشند؟
در اینجا می توانید نسخه عربی کتاب شفا و بسیاری از کتاب های دیگر ابن سینا را به رایگان دانلود کنید اما چرا باید از یک سایت خارجی این کتت را دانلود کرد.. چرا ما قدر داشته هایمان را نمیدانیم و ده ها چرای دیگر…
